Van tijd tot tijd komt de discussie over een waardig levenseinde weer op, met daarbij als prominente gast de Pil van Drion.

Velen moeten er niet aan denken om gewassen te worden door vreemden, om hun eigen zelfredzaamheid te verliezen en zichzelf gevangen te voelen in een gebrekkig lichaam zonder uitweg. Zij vinden hun leven ‘voltooid’ en hebben liever zelf de regie over hun moment van sterven.

Het is in deze tijd een oubollige visie: dat je het in het leven nu eenmaal niet altijd voor het kiezen hebt, en dat dat je daar maar beter mee kunt leren omgaan. Sterker nog: dat dat kan leiden tot een groter zelfinzicht en geestelijke groei. Dat geldt voor mensen – mantelzorgers – die onverhoopt voor een zorgtaak komen te staan maar zeker ook voor ouderen die de grip op hun eigen leven moeten leren versoepelen. Dat is een nieuw taboe in een maatschappij die sinds de jaren ’60 steeds meer gericht is geweest op het individu en diens recht op zelfbeschikking.

Ook in de zorg klinkt dit door. Ouderen moeten zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen, met ondersteuning van professionals waar nodig en mantelzorgers waar mogelijk. Dat is een beweging die logisch voortvloeit uit de inrichting van onze maatschappij: veel anderhalf- tot tweeverdieners, minder kinderen, nadruk op het individu en veel minder natuurlijke binding. Toen de overheid de zorg institutionaliseerde en de samenleving zich seculariseerde, vervielen de gewoonte en de noodzaak om een vangnet op te bouwen voor wanneer je ouder werd – en langzaamaan ook de verantwoordelijkheid voor het zorgen voor buren, ouders en grootouders.

In een inmiddels radicaal veranderde samenleving wordt er – met de oproep om meer mantelzorg te verlenen – weer een beroep gedaan op die oude waarden van zelfopoffering en dienstbaarheid. Dat gaat niet zonder slag of stoot; het zijn waarden die momenteel niet bepaald hoog aangeschreven staan. Daarbij kun je je de vraag stellen of het eerlijk is: moet je dan niet ook de randvoorwaarden aanpassen?

Bij de aankomende generatie ouderen wordt een beroep gedaan op hele andere ouderwetse waarden, die in het hele verhaal veelal impliciet blijven: de waarden van verantwoordelijkheid, overgave en dankbaarheid. Dankbaarheid dat het je vergund is zo lang te mogen leven en overgave aan een andere levensfase, die zich misschien kenmerkt door gebreken en pijn, maar die je op andere vlakken nog heel veel kan brengen. De mens is voor zover wij weten het enige wezen dat tot het einde van zijn leven blijft doorleren en doorgroeien in kennis en spiritualiteit. Acceptatie van de rafelranden van het leven en daarin een goede weg zien te vinden vormt een hele uitdaging maar is een worsteling die moed, vertrouwen en – niet vreemd – een rustig sterven kan brengen.

De verantwoordelijkheid van de nog-niet-ouderen is om ruim tevoren bespreekbaar te maken wat voor soort zorg er wenselijk is en wie er als ‘zorgkring’ bij die zorg betrokken moet worden. Dat houdt in dat je als nog-niet-oudere met je partner, kinderen, huisarts, specialisten, geestelijk verzorger, buren, vrienden om tafel gaat en doorspreekt wie er de ruimte, slagkracht en regelend vermogen heeft om welk deel van jouw zorg op zich te nemen. En hoe je dat financieel denkt rond te gaan breien. Verkoop je je huis als je 70 wordt en ga je huren? Werk je door tot je 75e? Hoe zit het met je aanvullend pensioen? Zo zijn een aantal onaangename verrassingen rond de mantelzorg te voorkomen.

Als het er op aan komt – laten we hopen dat het nog even duurt – hoop ik dat mijn ouders ook in deze laatste levensfase zien dat zij wel degelijk nog waarde toevoegen. Ondanks hun gebreken en hun pijn, simpelweg door er te zijn. Als de tijd komt zal ik met liefde weer in de luiers duiken.

We horen graag van jou wat je ervaringen zijn met mantelzorg aan het einde van een leven. Op welke zaken kun je je al voorbereiden? Plaats je reactie hier onder.