Zijn alle ouderen eenzaam? Word je automatisch eenzaam als je oud bent?    

Nee, natuurlijk niet.

Het is een hardnekkige mythe, dat die enorme diverse groep vanaf pakweg 60 jaar per definitie eenzaam is. Het is een gevolg van beeldvorming, dat continue proces van beelden waarmee we dagelijks bewust en onbewust te maken krijgen. En corona heeft er nog een schepje bovenop gedaan.

Die beeldvorming pakt slecht uit voor ouderen. Kijk naar initiatieven zoals het nationale programma ‘Eén tegen eenzaamheid’, cursussen en boeken over eenzaamheid, fondsen die eenzame ouderen als verdienmodel hebben, de eenzaamheidsconsulent als nieuw beroep en je weet dat oud = eenzaam. .

Natuurlijk voelen ook senioren zich soms eenzaam. Doordat mensen wegvallen en niet alles meer kan door lichamelijke of financiële achteruitgang. Maar het stigma van eenzaamheid kleeft hardnekkig en uitsluitend aan ouderen. Het gemak waarmee de enorm grote, diverse groep in de derde levensfase op één hoop gegooid wordt, is een vorm van ageïsm, discriminatie louter alleen op basis van leeftijd. Net zoals racisme en seksisme zorgt leeftijdsdiscriminatie voor uitsluiting en stereotypering en dat is kwalijk.

Echoput

Is die focus op eenzaamheid wel realistisch, komt het overeen met de beleving en behoeftes van senioren zelf? Of creëren organisaties en bedrijven een parallelle werkelijkheid die vooral met hun businessmodel te maken heeft? Is het een echoput?

De enige toets is het te vragen aan de groep waar het om gaat, senioren zelf. Waar liggen hun behoeftes?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vroeg het wereldwijd aan zestigplussers. De zoektocht naar antwoorden resulteerde in de ‘Global Age-friendly Cities: A Guide’, een inventarisatie vanuit het perspectief van ouderen. Om gezond oud te worden zijn toegankelijke gebouwen en openbare ruimtes belangrijk, goed openbaar vervoer, maatschappelijke zorg, huisvesting, sociale participatie, sociaal respect & inclusie en communicatie & informatie. Het zijn acht thema’s en ze komen op ieder continent naar boven. Het beeld van de eenzame oudere komt nauwelijks terug.

Ook recent onderzoek laat zien dat verreweg de meeste senioren zelfstandig wonen, zelf koken, autorijden, op de kleinkinderen passen, vrijwilligerswerk doen. Ze voelen zich relaxed en zijn actief. Mensen in de derde levensfase zijn gezonder en actiever dan ooit. Het beeld van de eenzame oudere komt ook hier niet terug.

Helpen eenzaamheidsinterventies?

Toch zijn er wel degelijk ouderen die zichzelf echt eenzaam noemen. En wellicht zijn de tijd, energie en financiën voor eenzaamheidsinterventies daarom goed besteed. Als de interventies werken tenminste.  Want voelen ouderen zich ook echt minder eenzaam door al die activiteiten en bemoeienis?

Die vraag laat zich moeilijk beantwoorden, want onderzoek naar de zin en onzin van eenzaamheidsinterventies is er nauwelijks, niet in Nederland en niet in het buitenland. Dat komt omdat eenzaamheid in vele gedaantes verschijnt en er voor iedere vorm en oorzaak van eenzaamheid interventies bestaan, zoals een praatgroep, cursus, huisbezoek of bijeenkomst.

En als het effect al onderzocht wordt, dan blijkt het merendeel van de interventies weinig effectief.

Stilstaan bij stereotypen

Pogingen om eenzaamheidsgevoelens te verminderen leveren weinig op, negatieve beeldvorming echter des te meer. Als je maar vaak genoeg hoort en ziet dan oud(er) zijn én worden verval en eenzaamheid betekent, dan ga je er ook naar leven. Levenslange internalisering en selffulfilling prophecy beïnvloeden het zelfbeeld negatief en dat leidt tot een slechtere lichamelijke gezondheid, incluis een slechter geheugen. Het stereotyperen van senioren blijkt ronduit schadelijk voor hun welzijn.

Dan rest maar één conclusie: stop met het (on)bewust negatief stereotyperen van ouderen. Stap over op positieve beelden, want daarmee valt veel te winnen. Een positiever zelfbeeld bijvoorbeeld en daaruit voortvloeiend de bereidheid om meer preventief met de gezondheid bezig te zijn.

Praat mét in plaats van over senioren, betrek ze en besteed aandacht aan leeftijdsdiscriminatie in beleid en verkiezingsprogramma’s.  Geef niet alleen de huidige senioren een realistische en gezonde kijk op ouder worden, maar gun dat ook de jongere generaties.

Deze blog is geschreven door communicatiewetenschapper drs. J. (José) van Berkum. Zij is publiciste en adviseur, gespecialiseerd in wonen, welzijn & technologie van senioren. Meer weten? Abonneer je gratis op deze blogsite, kijk voor opleiding en ervaring op LI of volg haar FB-pagina.