“Ik zie dat mijn cliënt zich hecht aan de zorgrobot. Maar als de zorgrobot gerepareerd moet worden, dan zit mijn cliënt zonder. En heeft een verlieservaring”.

Het thema van de bijeenkomst is ‘Ethiek en technologie’. Aan het woord is een bestuurder van een zorginstelling, die merkt dat zijn cliënt een band heeft opgebouwd met ‘zijn’ sociale robot. Aan de ene kant positief, aan de andere kant betekent dat soms een verlieservaring en hoe ga je daar als zorginstelling mee om?

En wat doet deze hechting aan het robotvriendje met de sociale weerbaarheid? Want het tinnen vriendje is altijd beschikbaar, reageert beperkt en zonder emotie. Hoe beïnvloedt de omgang met zo’n vriendje de omgang met mensen van vlees en bloed?

Er komen nog andere voorbeelden voorbij. Zoals de robotkat, die eigenlijk niet werkte, maar toch mocht blijven omdat bewoners eraan gehecht waren. En Paro natuurlijk, de kirrende robotzeehond. Vooral mensen met dementie zijn eraan gehecht. Toen ik Paro voor het eerst zag, op schoot bij een mevrouw met dementie, was ik geschokt. Mogen we dat mensen aandoen, deze nep-aandacht? Maar de mevrouw leek er tevreden mee, voor haar was er niets nep aan.

Aandacht voor ethiek

Ethische vragen komen steeds meer voorbij nu technologie definitief zijn intrede in de wereld van zorg en welzijn heeft gedaan. Was er eerst voornamelijk aandacht voor de ontwikkeling, de implementatie, de financiën, voor de ‘harde’ kant, nu begint er ook aandacht te komen voor ethische vragen die technologie oproept, de ‘zachte’ kant.

Behalve vragen over weerbaarheid en waardigheid zijn ook vragen over privacy steeds meer realistisch. Want wat als de gegevens die je met sensoren ophaalt bij ouderen thuis, terecht komen in verkeerde handen? Wát gevolgen kunnen zijn, is nu nog moeilijk in te schatten. Maar dát ze komen, is zeker. De voorbeelden van afgelopen jaren – denk aan Wikileaks, vermeende manipulatie van de Amerikaanse verkiezingen via voornamelijk social media, Google en Facebook die precies weten waarin je geïnteresseerd ben en daar hun verdienmodel van maken – laten zien dat ontwikkelingen razendsnel gaan en moeilijk zijn terug te draaien. Hooguit kan er achteraf reparatie plaatsvinden via wetgeving, zoals die over de privacy.

Big data versus privacy

Levert meer informatie ook meer gemoedsrust op? Tijdens bijeenkomsten over ouderen en technologie hoor ik verschillende geluiden.  Meer weten over je thuiswonende ouder via een app. geeft aan de ene kant een veilig gevoel, aan de andere kant ben je – als je niet oppast – er de hele dag mee bezig. En wil je dat jezelf aandoen? Ook kan de groei van techniek een steeds grotere interventiedwang voor zorgmedewerkers geven, wat misschien ten koste gaat van het beschikkingsrecht van de cliënt.

Waarschijnlijk zaten veel ethische dilemma’s nog ongearticuleerd en impliciet in de aanvankelijke weerstand van veel zorgprofessionals tegen technologie. Het werd onder de noemer ‘warme zorg-koude technologie’ vooral een tegenstelling die overbrugd moest worden door de voordelen van technologie duidelijker te laten zien. Inmiddels zijn er veel positieve ervaringen met technologie. En ontstaat er meer ruimte om vooral met het oog op de nabije toekomst ethische vragen expliciet op de agenda te zetten en erover te praten. Met ouderen in de eerste plaats, want voor hen is de meeste (zorg) technologie bedoeld, zij moeten ermee leven. Maar ook bestuurders, beleidsmakers, zorgprofessionals, ontwikkelaars en leveranciers zullen bij de ontwikkeling, aanschaf en het gebruik van technologie niet meer om ethische vragen heen kunnen.

Deze blog is geschreven door drs. J. (José) van Berkum. Vanuit haar adviesbureau voor communicatie (www.vbcom.nl) is ze gespecialiseerd in ouderen & technologie. Volg haar ook op Facebook-Van Berkum Communicatie en Twitter.